در حین معاملات و امضای قرارداد، ممکن است با کلمات فسخ، منفسخ یا انفساخ مواجه شده باشید. این شروط اگرچه به معنای واقعی کلمه با یکدیگر مرتبط هستند، اما از نظر حقوقی کاملاً متفاوت هستند، هر قراردادی بسته به نوع معامله و شرایط مورد توافق دارای مقررات قانونی است.
یکی از مهم ترین بندهای قرارداد، شرایط فسخ، منفسخ و انفساخ است. این کلمات جنبه حقوقی دارند و برای خاتمه قرارداد به کار می روند. اما تأثیر هر یک از این کلمات در عقود و قولنامه ها با یکدیگر متفاوت است. آیا معنای حقوقی فسخ و منفسخ را می دانید؟
فسخ چست؟
شاید بسیاری از شما کلمه خاتمه را شنیده باشید. به عنوان مثال در معاملات ملکی اعم از خرید و اجاره، مشکل در قراردادهایی وجود دارد که به هر یک از طرفین یا یکی از طرفین قرارداد اجازه می دهد در مدت زمان معین و با رعایت ضوابط، قرارداد امضا شده را فسخ کنند.
فسخ در لغت به معنای شکستن قرارداد است. فسخ در واقع به این معنی است که یکی از طرفین قرارداد داوطلبانه مایل به شکستن قرارداد باشد. حق فسخ قرارداد معمولاً به صورت مشروط در قرارداد برای طرفین ایجاد می شود. به عنوان مثال در قرارداد مقرر شده است که اگر خریدار باقی مانده وجه ملک را در مدت تعیین شده پرداخت نکند، فروشنده حق دارد ظرف یک هفته پس از عدم پرداخت، معامله را فسخ کند.
این شرط به فروشنده پیشنهاد می شود و به این معنا نیست که در صورت عدم پرداخت مبلغ ظرف یک هفته از موعد مقرر، معامله فسخ می شود، بلکه فسخ فروش بستگی به این دارد که فروشنده از حقوق خود استفاده کند.
لازم به ذکر است که حق فسخ در قرارداد ضروری است، نه قرارداد مباح، زیرا در عقد مباح طرفین حق دارند هر زمان که بخواهند عقد را فسخ کنند.
مثال :
- فروشنده نمی تواند مدارک لازم برای انتقال مالکیت خانه را در موعد مقرر ارائه کند.
- خریدار یا فروشنده از معامله ملک پشیمان است.
منفسخ یا انفساخ چیست؟
منفسخ یا انفساخ به معنای قطع معامله بدون اراده و دخالت طرفین قرارداد (فسخ غیر ارادی) است. در صورتی که در قرارداد به جای کلمه فسخ از کلمه انفساخ استفاده شود، در صورتی که یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند، قرارداد خود به خود فسخ می شود. در این مدت نیازی به حکم دادگاه و فسخ قرارداد توسط طرف مقابل نخواهد بود. زیرا طبق قرارداد یکی از طرفین در مدت تعیین شده به تعهد خود عمل نکرده و طبق قانون قرارداد فسخ می شود.
فسخ قرارداد به سه دسته تقسیم می شود:
- فسخ مستقیماً ناشی از قصد روشن طرفین معامله. به عنوان مثال، دو نفر قرارداد اجاره امضا می کنند و مدت اجاره را برای یک سال تعیین می کنند. همچنین در قرارداد قید می کنند که اگر مستاجر (مالک – مستاجر) تصمیم بگیرد ملک خود را در این مدت یک ساله به دیگری بفروشد، اجاره نامه فسخ می شود. حق فسخ برای هیچکس در نظر گرفته نمی شود و انتظار می رود به محض وقوع، قرارداد به صورت خودکار فسخ شود.
- انحلال قانون وضع شده توسط مجلس. یعنی نماینده مجلس در قانون شرایطی را ذکر می کند که در صورت ایجاد این شرایط، قرارداد خود به خود منحل می شود. به عنوان مثال این نماینده مجلس اشاره کرد که اگر کالای خریداری شده قبل از تحویل به مشتری آسیب ببیند، قرارداد بین افراد فسخ می شود.
- فسخ نوع سوم نیز به تشخیص قانونگذار رخ می دهد، اما هدف آن حمایت از اراده طرفین معامله است. مثلاً اگر یکی از طرفین معامله بمیرد یا دیوانه شود، عقد فسخ می شود.
توجه : در صورت رضایت طرفین از ادامه قرارداد پس از فسخ، باید قرارداد یا تاییدیه جدیدی تنظیم شود.
مثال :
- خریدار قادر به پرداخت قیمت معامله در مدت تعیین شده نبود.
- ماشین معامله شده قبل از تحویل به مشتری آسیب دیده است.
انواع انفساخ قرارداد :
- شرایط فسخ توسط هر دو طرف در طول معامله تعیین می شود. (مثلاً مدت اجاره پس از 3 ماه به طور خودکار منقضی می شود).
- فسخ قانونی. (مثلاً اگر خریدار با تصور اینکه خانه هنگام خرید مشکلی نداشته است. خرید خانه را انجام دهد، اما پس از امضای قرارداد متوجه شود که خانه موقع تحویل آسیب دیده و نیاز به تعمیر اساسی دارد).
- تصمیم انحلال توسط قانونگذار برای حمایت از اراده طرفین. (مثلاً اگر یکی از طرفین معامله فوت کند، قرارداد خود به خود فسخ می شود).
تفاسخ یا اقاله چیست؟
تفاسخ یا اقاله تا حدودی شبیه منفسخ است. با این تفاوت که برای انحلال عقد مستلزم رضایت طرفین معامله است فسخ قرارداد قانونی و لازم الاجرا است. بر اساس این تصمیم، در صورت توافق طرفین مبنی بر فسخ معامله، بدون نیاز به حکم دادگاه، معامله فسخ می شود.
مثال :
- پس از امضای قرارداد اجاره، هم موجر و هم مستأجر از تصمیم خود پشیمان شده و می خواهند قرارداد را فسخ کنند.
در چه شرایطی می توان قرارداد یا قولنامه را باطل کرد؟
پس از امضای قرارداد ممکن است مشکلاتی برای یکی از طرفین قرارداد (عدم وجود پول، مسائل ملکی و غیره) پیش بیاید که در نتیجه طرف مقابل بخواهد قرارداد را منحل کند. اکنون یکی از طرفین می تواند قرارداد را به هم بزند یا هر دو طرف قرارداد می توانند تصمیم به فسخ آن بگیرند.
بیشتر بدانید: قولنامه چیست؟
قرارداد لازم و جایز چیست؟
قرارداد جایز قراردادی است که طرفین قرارداد می توانند در هر زمانی که بخواهند بدون داشتن حق فسخ آن را فسخ کنند. اما قرارداد لازم قراردادی است که طرفین حق منع از معامله را ندارند. مگر تحت شرایط خاص، تنها زمانی که در قرارداد یا طبق قانون، حق فسخ قرارداد برای یکی از طرفین وجود داشته باشد، امکان نقض توافق وجود دارد.
در پایان …
همان طور که خواندید فسخ، منفسخ و تفاسخ در معنای لغوی آنها یکی هستند. اما از نظر حقوقی هر مورد تعریف متفاوتی دارند. مثلاً در نتیجه فسخ قرارداد بدون رضایت طرفین قرارداد منحل می شود. اما در صورت فسخ، اگر یکی از طرفین عقد غیر صادق باشد، فقط از طریق دادگاه می تواند از حق فسخ معامله استفاده کرده و در آن دخالت کند.
