دیوان عدالت اداری، عالی ترین مرجع قضایی اداری است که به استناد اصل ۱۷۳ قانون اساسی و نیز ماده یک قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، جهت رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به ماموران دولتی ، دستگاه‌های اجرایی و شکایت از آیین نامه ها و بخشنامه های دولتی خلاف قانون یا شرع یا خارج از حدود اختیار مقام یا نهاد تصویب کننده تشکیل گردیده است.
از توجه به مواد ۱۰ و ۱۱ و ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری می توان موارد صلاحیت دیوان را به قرار زیر بر شمرد.
یک) رسیدگی به شکایات و تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی و یا حقوقی حقوق خصوصی از تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی و سازمان تامین اجتماعی و تشکیلات و نهادهای انقلابی و شهرداری ها موسسات و شرکت های دولتی.
در اینجا قابل ذکر است که نام دو موسسه عمومی غیر دولتی یعنی شهرداریها و سازمان تامین اجتماعی در بند (الف) ماده ۱۰ از قانون پیش گفته ذکر شده است از همین جا می توان به اهمیت شکایات و حجم دعاوی مطروحه علیه شهرداری و سازمان تامین اجتماعی پی برد و در رویه دیوان عدالت اداری نیز کاملاً هویداست که دعاوی مطرح شده علیه این دو نهاد از فراوانی بالایی برخوردار است. با این همه رسیدگی به شکایات از دیگر موسسات عمومی غیر دولتی در صلاحیت دیوان عدالت اداری نمی باشد.
دو) رسیدگی به شکایت از تصمیمات و اقدامات کارکنان واحد ها و سازمان های پیش‌گفته نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری است. در این باره قابل ذکر است که بسیاری از تخلفات و تصمیمات و اقدامات خلاف قانون سازمان های یاد شده توسط برخی ماموران متخلف ارتکاب می یابد لذا در جایی که شخص شاکی مدعی ارتکاب تخلف از ناحیه مامور دستگاه ها و سازمان های یاد شده می باشد به صلاح است که علاوه بر آن مراجع، مامور مورد نظر نیز به عنوان متشاکی و طرف شکایت نیز در دادخواست درج شود.
سه) از دیگر موارد صلاحیت دیوان عدالت اداری که از اهمیت بسیار بالایی نیز برخوردار است باید به شکایات از آرا و تصمیمات قطعی هیئت ها و کمیسیون های اداری یاد نمود روشن است که مصادیق ذکر شده در بند ۲ ماده ۱۰ قانون قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، صرفاً جنبه تمثیلی دارند و اصل بر آن است که دیوان عدالت اداری مرجع رسیدگی به کلیه شکایات و اعتراضات تصمیمات و آراء قطعی هیئت ها و کمیسیون های اداری، البته از حیث نقض قوانین و مقررات و یا مخالفت با آنهاست ذکر این نکته لازم است که به موجب تبصره ۲ ماده ۱۶ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، اشخاص ذینفع در مورد آرا و تصمیمات هیئت ها و کمیسیون های اداری چنانچه ساکن داخل کشور باشند ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ و چنانچه مقیم خارج از کشور باشند ظرف شش ماه از تاریخ ابلاغ رای یا تصمیم قطعی حق شکایت در دیوان عدالت اداری را دارند.
چهار) رسیدگی به دعاوی استخدامی
طبق بند سه ماده 10 قانون یاد شده: رسيدگي به شكايات قضات و مشمولان قانون مديريت خدمات كشوري و ساير مستخدمان واحدها و مؤسسات مذكور در بند (1) و مستخدمان مؤسساتي كه شمول اين قانون نسبت به آنها محتاج ذكر نام است اعم از لشكري و كشوري از حيث تضييع حقوق استخدامي نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری است.
پنج) دعوای احراز وقوع تخلف از قوانین و مقررات نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری است بر فرض صدور حکم به نفع شاکی چنین پرونده هایی، می توان حکم احراز وقوع تخلف سازمانها و دستگاه های مربوطه و یا ماموران آنها را به فرض وقوع خسارت، مستندی برای دعوای مطالبه خسارت قرار داد.
شش) از دیگر موارد صلاحیت دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین نامه ها و بخشنامه ها و مقررات دولتی شهرداری ها و موسسات عمومی غیر دولتی در فرضی است که این مقررات یا مغایر شرع باشند یا مغایر قانون و یا بدون توجه به صلاحیت های مرجع تصویب کننده یا به واسطه تجاوز یا سوءاستفاده از اختیارات وضع شده باشند.
در کنار این اختیار، صدور آرای وحدت رویه و ایجاد رویه نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری و به بیان دقیق‌تر هیئت عمومی دیوان عدالت اداری است در این باره ذکر چند نکته ضروری است:
نخست آن که شکایت از مصوبات غیرقانونی موسسات عمومی غیردولتی نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری قرار گرفته است.
دوم اینکه اشخاص حقوقی حقوق عمومی نیز می توانند به مصوبات غیرقانونی اعتراض نمایند در صورتی که علم الاصول اشخاص حقوقی حقوق عمومی مجاز به طرح شکایت در دیوان عدالت اداری نیستند.
سوم اینکه در مورد اعتراض به مصوبات غیرقانونی به موجب تبصره تبصره ماده ۸۰ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری لزومی به اثبات ذینفع بودن درخواست کننده نمی باشد یعنی به طور مثال یک شهروند زاهدانی می تواند دعوای ابطال مصوبه شورای اسلامی شهر تهران را در هیات عمومی دیوان عدالت اداری مطرح نماید.
چهارم آنکه هیئت عمومی دیوان عدالت اداری به مصوبات عام الشمول و فراگیر رسیدگی می نماید از این رو شکایت از مصوبات موردی در صلاحیت شعب دیوان عدالت اداری است.
در ادامه چند نکته در مورد اقامه دعوا در دیوان عدالت اداری ذکر می گردد.
تامین خواسته و دستور موقت در دیوان عدالت اداری
در قانون دیوان عدالت اداری، تامین خواسته پیش بینی نشده است است ولی می توان ضمن دادخواست و یا حتی بعد از طرح دعوا از امتیاز دستور موقت استفاده نمود. دستور موقت در دیوان عدالت اداری مستلزم پرداخت هزینه و تولید خسارت احتمالی نمی باشد.
هزینه طرح دعوی در دیوان عدالت اداری
در حال حاضر، هزینه دادخواست بدوی دیوان عدالت اداری بیست هزار تومان و هزینه ثبت دادخواست تجدیدنظر دیوان عدالت اداری چهل هزار تومان است که در مقایسه با دعاوی مورد طرح در دادگستری مبلغ متناسبی است. ذکر این نکته ضروری است که مطالبه خسارات دادرسی و خسارت تاخیر تادیه در دیوان عدالت اداری میسر نمی باشد
از توجه به توضیحات بالا مشخص می گردد که موارد شکایت به دیوان عدالت اداری به اعتبار دولتی بودن یا نبودن طرفین دعوا ، ممکن است به تقسیم بندی های مختلفی منجر گردد ولی تقسیم بندی بر اساس مواد ۱۰ و ۱۱ و ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت به نحو بهتری بیانگر حدود صلاحیت و اختیارات این مرجع قضایی است.
لازم به ذکر است که بیش از ۴۰۰ عنوان خواسته و موضوع شکایت در دیوان عدالت اداری قابل طرح است که دعاوی علیه سازمان تامین اجتماعی ، شهرداری ها ، دعاوی کارگر و کارفرما و اعتراض به آراء هیات های ادارای مانند گزینش، تخلفات اداری و کمیسیون هایی مانند کمیسیون موضوع مواد 77،99 و 100 قانون شهرداری از مهمترین دعاوی مورد نظر است.
رسیدگی دیوان عدالت اداری به صورت غیرحضوری است بنابراین نحوه نگارش دادخواست و لوایح دفاعی و انجام تبادل لوایح از اهمیت ویژه ای برخوردار است البته شعبه دیوان عدالت اداری می تواند در موارد لزوم از طرفین اخذ توضیح نماید اخذ توضیحی که در واقع جلسه رسیدگی به حساب می آید گفتنی است برخی شعب دیوان عدالت اداری با صرف وقت و توجه بیشتری به خواسته ها و دعاوی مردم حاضر به ملاقات ارباب رجوع و شنیدن بیانات آنها می باشند.
از طرفی جلسات هیئت عمومی دیوان در حال حاضر در روز سه شنبه هر هفته تشکیل می گردد بنابراین مراجعان و به ویژه مراجعان شهرستانی بهتر است است در روز سه شنبه به دیوان مراجعه ننمایند.
مراجع قضایی شهر تهران، پنجشنبه ها نیز تعطیل است اخیراً نیز برخی جلسات کمیسیون ها و هیئت عمومی دیوان در روز شنبه تشکیل می شود.
در مورد نحوه شکایت دیوان عدالت اداری نیز گفتنی است که در حال حاضر از طریق دفاتر خدمات دفاتر خدمات قضایی می توان اقدام به ثبت دادخواست و ارسال آن می‌شود و نیازی به مراجعه به دبیرخانه دیوان و مراکز استانی دیوان عدالت اداری نیست.
در صورت نیاز به وکیل دیوان عدالت اداری کافیست به سایت زیر مراجعه نمایید:
